wybielaniu skóry, które prawdopodobnie jest mało możliwe. Teraz będzie o włosach. Kobiety noszą przeważnie dość długie włosy – proste i cienkie, co sprawia, że szybciej schną i nie przeszkadzają tak bardzo w gorącym klimacie. Widziałam jednak kilka eksperymentów, które z pewnością miały na celu przemianę w blondynkę. Otóż włosów tak czarnych przefarbować się nie da i koniec. Albo trzeba użyć wielu litrów farby, albo moża zastosować popularną kiedyś płuknakę, która zrobi kolor pośredni między platynowym blondem a siwizną. W przypadku Tajek próba przefarbowania włosów kończy się tym, że włosy chwytają kolor tam, gdzie chcą i robią się pomarańczowo-rude. Efekt – kolor z księżyca i zniszczone włosy.

Inna rzecz to paznokcie – te u stóp zawsze wymalowane, te u rąk wymalowane rzadziej. Jeśli zaś chodzi o kształt – prawie zawsze jest to bardzo ostro zakończony szpiczasty szpon. Zarówno u góry, jak i na dole. Może lepiej z Tajkami nie zadzierać...

Dojeżdżamy do miasteczka Khlong Yai. Z bazaru parują nieprzyjemne zapachy, jak zwykle sporo tu śmieci. Nieporządek (łagodnie mówiąc) to cecha dystynktywna azjatyckiego kontynentu. Szukamy internetu (bo kambodżańskie wizy trzeba wydrukować, ba, trzeba sprawdzić, czy w ogóle nam je przyznano). Każdy zapytany o kafejkę internetową wskazuje jeden kierunek, ale miesjce jest zamknięte na cztery spusty. Szukamy więc dalej. Wreszcie coś znajdujemy. Komputery zakurzone, stoliki także. Ale jest internet, jest drukarka i są wizy! Stary Epson dusi się i ksztusi, co ciekawe brakuje mu klapki, tacka na papier jest zakurzona, a z maszyny kabelki śmiesznie wystają na zewnątrz – system dostarczania tuszu i biały kabel karteki drukującej – wszystko na wierzchu, jakby ktoś to wyciągnął i nie umiał upchnąć z powrotem. Drukowanie odbywa się po tajsku, bo sterownik jest tylko w tym języku, ale po kilku sekundach drukarka wypluwa cztery kartki z naszymi wizami.

Szybko idziemy na drogę w kierunku granicy i po kilku minutach jesteśmy w kolejnym złapanym na stopa samochodzie. Wyjście z Tajlandii trwa kilka sekund, wejście do Kambodży, chwilkę dłużej, bo i tak trzeba wypełnić jakieś karteluszki. Czytaliśmy wcześniej, że kambodżańscy celnicy lubią żądać dodatkowych opłat w dolarach – za np. zdjęcie do wizy. Oczywiście płatności te nie są przewidziane żadnym regulaminem, bo lecą prosto do kieszeni urzędników. Jako, że nasze wizy były wyrobione on-line, nie da się od nas pobrać żadnej dodatkowej opłaty. Jeszcze tylko skany palcy obu rąk i wchodzimy do Kambodży.

Granica to takie miesjce, w którym grasują różni gawędziarze. Nie masz wizy to o tym nie mów, bo zaczną załatwiać ją za Ciebie, a to dodatkowe koszty, które idą do kieszeni “pośrednika”. Jeśli masz wizę, albo nie odpowiadasz na natrętne nagabywanie to gawędziarze chętnie wskażą Ci drogę do właściwego okienka... tego już za wiele. Umiemy czytać! Gawędziarzom nawet nie odpowiadamy spojrzeniem, idziemy dalej.

Do Koh Komp, pierwszego miasteczka przy granicy podrzuca nas młody chłopak. Nie za darmo, ale taniej niż życzą sobie inni. Na wstecznym lusterku wisi legitymacja przedownika turystycznego. Pytam więc, czy urządza jakieś wycieczki. Mówi, że nie bo mało płacą. W pracy w agencji turystycznej dostawał ok. 70 USD miesięcznie, a żeby utrzymać rodzinę potrzebuje ok. 180 dolarów. Woli być kierowcą.

Wysiadamy. Idziemy coś zjeść a potem zaczyna padać deszcz. W końcu to pora monsunowa. Adam szuka dla nas noclegu – jak jest ładnie, miło i czysto to nie ma Internteu. Jak jest Internet to jest ciemno i syf. Dobrze, że jest w czym wybierać. Koh Kong to też miejsce autentyczne – poszarpany asfalt, sporo śmieci (a właśnie kosze na śmieci – wiele ich nie ma, a jak są to w formie wiaderek lub kartonowych pudełek, że nie wiadomo, czy wyrzucać chustkę, czy nie), handel wychodzi ze sklepików prosto na ulicę. Wszystko wygląda bardzo podobnie do tego, co widzieliśmy na przykład w Tracie. Kambodżenie, tak jak Tajowie, są mili, uprzejmi, uśmiechnięci. Chętnie pozują do zdjęć, nawet jeśli kosztuje ich to sporo wysiłku, jak w przypadku małego chłopca, który kręcił się koło nas i kręcił, dopiero po dłuższej chwili pozwolił się sfotografować. Nie obyło się bez sprawdzenia, czy zdjęcie jest ok. Mały zaakceptował swoją fotografię i uciekł do innych dzieci. A my poszliśmy na piwo i poczytać, czy o czymś do nas przypadkiem nie piszecie...

wydzielonego przedmieścia. Przywyczaiłam się już do azjatyckiej zabudowy, często z byle czego co akurat było pod ręką. Tutaj poziom bylejkości był najwyższy, choć należy przyznać, że miejscowi podjęli jakieś próby urbanizacji, ponieważ kilka domów jest murowanych. Reszta to nędzne domki z drewna, dykty, blachy i co tam jeszcze leżało dookoła. I to mnie właśnie znowu dziwi – na każdej butelce wody mineralnej wyprodukowanej w Kambodży czytam, że uprasza się o wyrzucenie jej do kosza i nie zaśmiecanie kraju. Oczywiście stosujemy się, ale nie tylko dlatego, że na butelce widnieje taki moralny imperatyw. Po prostu zawsze po sobie sprzątamy. Ale dlaczego to muzułmańskie przedmieście jest tak zabałaganione? Dlaczego plastikowe kubeczki wgnieciono w grunt? Dlaczego w błocie leżą resztki kartonów, rozmiękłych na papkę? Mieszkańcom osady z pewnością to nie przeszkadza, bo gdyby przeszkadzało to dawno by już posprzątali. Znowu autentyczność leży w błocie.
W każdym razie ludzie są mili. Uśmiechają się, dzieci biegają i wykrzykują 'heloł', nie ma się czego obawaić. Adam znika z aparatem, ja zostaję przy “motocyklu”. Podchodzi do mnie dziewczyna w czarnej chuście (niechaj mi wszyscy wybaczą, pozapominało mi się które to hidżab a które to co innego, ale chusty noszone tutaj są chustami przeciwsłonecznymi – maja wszyty usztywniony daszek).
Dziewczyna pyta po angielsku:
-Jak masz na imię?
-Ania.
-Skąd jesteś?
-Z Polski.
-Bóg z tobą!
I odchodzi.
Nasza wizyta trwa jeszcze kilka minut. Namierzam wielopokoleniowe kocie rodziny, luźno zaspolone z ludzkimi rodzinami. Jedziemy dalej, teraz już naprawdę do lasu.

Korzenie drzew wystają ponad wodne lustro, rozchodząc się gąszczem we wszytkich kierunkach. A woda nie jest głęboka, widać piaszczyste dno, usłane opadłymi liśćmi. Przez las poprowadzono betonową ścieżkę-mostek, która co jakiś czas odbija na boki. Jednak te poboczne odcinki, prowadzące przeważnie do małych drewnianych altanek odpuszczamy – ścieżki są przegniłe, niepełne i strach po nich chodzić. Las jest odludny, pusty, czasem słychać ptaki. Turystów praktycznie tu nie ma, ale może dlatego, że to pora deszczowa.

Spacerujemy dobrą godzinę po czym odpalamy nasz pierdzikółek i jedziemy do wodospadów na rzece Tatai, u progu gór Kardamonowych. Na początku schodzimy ku mniejszym wodospadom, które są jedynie zapowiedzią tego większego, który jest znacznie dalej. Idziemy lasem tropikalnym, porastającym łagodne pagórki. Trzeba przyznać, że w takim lesie można się pogubić. Zeszłam na dół i nie wiem, którędy schodziłam, wszystko takie samo. Czy szłam tą ścieżką z prawej, czy może tą z lewej? I czy to w ogóle jest ścieżka? Nie wiem. Duży wodospad to kilka szerokich wodnych schodów rozkładających się płasko w kolanie rzeki. Kamienne dno jest niezwykle śliskie, wyrobione od nieustannie przetaczającej się wody. Moczę stopy przy brzegu. Choć pora monsunowa sprawia, że dni są raczej pochmurne, słońce zdaje się nas rozpieszczać. Jest słonecznie i bardzo ciepło. Woda pozwala odetchnąć trochę od azjatyckiego upału. W czasie naszego spaceru spotkaliśmy tylko jedną osobę. To zdecydowanie nieturystyczny sezon w Kambodży.

Idziemy do „motocykla” i przez wijące się szosy wracamy do miasteczka na obiad. A potem jeszcze krótki przejazd na plażę, która okazuje się być wąska, brudna i pełna śmieci. Chętnie sama bym posprzątała Azję, ale nie mam aż tyle czasu...

przeważnie w klimatyzowanych wnętrzach, białych drogo wyposażonych apartamentach, w limuzynach, klubach i galeriach handlowych. Bohaterowie mają wybieloną skórę a rysy twarzy są tak ujednolicone, że nie wiadomo, co to za jedni i z której części Azji pochodzą.

Wysiadamy w małej miejsowości, która służy nam tylko jako punkt przesiadkowy. Szybko łapiemy busa, choć to może jego operatorka łapie nas, ale zanim odjedziemy minie godzina. W tym czasie przychodzą do nas dziewczynki. Każda chce sprzedać bułkę albo jakiś owoc. Jedne towar mają upakowany do woreczków, inne poukładany w płaskich talerzach, które są umieszczone... nie gdzie indziej jak na głowach. Nie kupujemy nic, bo od dzieci niczego nie należy kupować. Bo to i tak nie zmieni ich losu, codziennie będą stały na rozdrożu, co chwilę podbiegając do innego samochodu z nadzieją, że ten czy ów kierowca kupi bułkę. Między wierszami wypytuję dziewczynkę ile ma lat. Liczymy na palach. Czternaście. Teraz kolej na mnie. Mała chichocze. Pewnie dawno nie widziała kogoś tak starego :) Pytam, czy chodzi do szkoły. Nie chodzi. Bo pracuje. A to niedobrze.

W końcu busik rusza drogą pełną dziur ku miasteczku Kampot (prawie jak kompot). Dopiero na kilka kilometrów przed miastem droga się wypłaszcza i łagodnieje.

Żar leje się z nieba. Zjadamy szybki obiad i lecimy szukać miejsca na nocleg. Lecimy to słabe określenie, bo ja mam już dość wysoką temperaturę i przechodzenie przez most na drugą stronę rzeki i drałowanie około półtora kilometra jest zdecydowanie nie dla mnie. Łapiemy więc tuk-tuka i jedziemy szukać miłych bungalowów, które w Azji mają formę drewnianych domków. Nocleg znajduje się szybko. Domek jest miły, mimo tego, że nie jest szczelny. Na szczęście jest moskitiera, a i komary nie są nami wybitnie zainteresowane.

Zjadam słodkiego ciepłego ziemniaka i gorączka zwala mnie z nóg. Zasypiam zaraz po dobranocce i budzę się ponad dwanaście godzin później w zdecydowanie lepszym stanie. Przy okazji odkrywamy, że w naszym domku grasuje mysz. Trochę większa niż polna myszka. Siedzi na żerdzi pod sufitem i udaje, że jest niewidoczna. W sumie myszy są miłe...

Pożyczamy więc kajak i ruszamy na rzekę. Do tej pory nigdy nie siedziałam w kajaku. Oczywiście przejażdżka, czy też raczej przepływka zaczyna się od mojego marudzenia (po bracie tak mam), że ciężko, że woda, że gorąco, że coś, że źle. Owszem, wiosłowanie to ciężka praca, więc robię przerwy. Pływamy pół dnia, docieramy do palmowego lasu, zanurzonego w wodzie, mijamy buddyjski klasztor. Adam wskakuje do wody, żeby popływać. Po tym wszystkim, wyglądamy jak Indianie – czerwone dzioby... wyglądamy tak głupio, że szkoda gadać.

Popołudnie i wieczór upływają na lenistwie. W kompleksie drewnianych domków, w którym jesteśmy, mieszka trochę zwierząt. Są kaczki, są kury i kurczęta. Zawsze mnie zastanawiało skąd wśród pisklaków bierze się to “pipolenie”, ten dźwięk wydobywający się równocześnie z każdego pisklaka. Adam mówi, że z d...dzioba.

Są też koty. Koty są po to, żeby łowić myszy, ale niekoniecznie właśnie tym się zajmują. Rudy chudy buszuje u powały. Łazi po belkach, majda się w tę i nazad i zejść nie może. A ściągany siłą wbija pazurki w drewno i zawisa. Kocie popisy kończą się dyscyplinarnym zdjęciem kota i odstawieniem go na podłogę. Kot udaje, że jak zwykle to nie on i że nic się nie stało. A my idziemy spać.

posąg siedzącego Buddy, zaś na miejscu wita monumentalny gmach nowego kasyna i towarzyszący mu kompleks hotelowy. Wszystko znów wybudowane z rozmachem i w odpowiednim dla dzisiejszych czasów kiczowatym stylu. Tym razem jednak to rozmach kambodżański i adresowany Kambodżanom. Docelowo ponoć 3 tys. miejscowych znajdzie tu pracę, a bogacze ze Phnom Penh będą mogli cieszyć się nowym, eleganckim i usytuowanym w prestiżowym miejscu przybytkiem do uszczuplania swoich portfeli.

Nie dla nas to, więc kierujemy się ku majaczącym powyżej ciemnym budowlom o zgoła innej architekturze. Pierwsza rzuca się w oczy ufopodobna wieża ciśnień, jest i kościół, hotele, poczta... Większość cieniem świetności najlepszego Art Deco. Ale zaraz... coś tu nie gra. Czyżby w samym centrum starego miasteczka, tego pełnego mrocznego uroku miasteczka duchów, postawiono betonową kopię jakiegoś europejskiego gmaszyska? Przecież tu właśnie miał być ziejący demoniczną grozą szkielet pałacu – kasyna... Oh nie..! To JEST szkielet pałacu – kasyna! W remoncie! Kilka rodzin budowlańców amatorów uwija się ze szpachelkami, mężowie wiszą na bambusowych rusztowaniach, z wnętrz dochodzi kakofonia skrobania autorstwa ich żon, dzieci wesoło biegają po tym kuriozalnym placu zabaw wykrzykując tradycyjnie „helou!”. Cholera jasna! Nici z domu strachów.

minutach dostajemy go z powrotem, ugotowanego. Skąd ta pani wiedziała, który jest nasz jak wszystkie takie same? Mięsko delikatne, o lekkim subtelnym smaku. Jemy szybki obiad i wracamy (tą samą wyboistą gruntówką) do Kampotu, po drodze przyglądając się bliżej pofrancuskim willom, których ogrody służą dziś za wybieg dla krów, a tarasy za kuchnie dzikim lokatorom.

Na miejscu zmieniamy domek na gościniec pod szyldem Paris. Nasz Hilton jest w samym centrum, a z balkonów rozpościera się wspaniała panorama na rozsypujące się kolonialne kamienice. Smaczek.